نظام سازی (بحث اجمالی)
نظام سازی امری تولیدی، ابتکاری، تکاملی، جاری و مستمر است.
یکی از درخواستهای امام خامنه‌ای(حفظه الله) توجه به امر نظام سازی است. قرائتها و بحثهای زیادی در مورد چرای، چیستی و چگونگی نظام‌سازی وجود دارد، منتهی در درجه اول مهم بروز و فعال شدن انرژی و تصمیم و ارادهها در تمامی ابعاد نظری و عملی آن با استفاده از اطلاعات و ظرفیتهای اجمالی است. اراده و تحرک فردی و جمعی در این امر نقش اول را دارد. مسلم افراد متعدد ظرفیها و توانائیهای اجمالی در این زمینه دارند، باید روح خودباوری با اتکا به خدای متعال و معصومین(علیهم السلام) به وجود آید. مشارکت در نظام سازی هم باعث رشد توانائیهای بالقوه‌یشان شده و هم سطحی از نیازهای نظام اسلامی پاسخ داده میشود.
ضرورت
اداره نظام تعطیل پذیر نیست، کم‌توجهی مؤمنین به امر نظام سازی موجب میشود، کارشناسان و تحصیل کردگان مستقیم و غیر مستقیم علوم مدیریت، توسعه، اقتصاد، جامعه شناسی و کلا علوم انسانی غربی مصادر امور را در دست گیرند.
امام خامنه‌ای در این زمینه میفرمایند: اگر علماى دین این کار را نکردند(نظریه‌پردازى سیاسى و نظریه‌پردازى در همه‌ى جریانهاى اداره‌ى یک ملت و یک کشور در نظام اسلامى) ، نظریه‌هاى غربى، نظریه‌هاى غیردینى، نظریه‌هاى مادى جاى آنها را پر خواهد کرد. هیچ نظامى، هیچ مجموعه‌اى در خلأ نمیتواند مدیریت کند؛ یک نظام مدیریتى دیگرى، یک نظام اقتصادى دیگرى، یک نظام سیاسى دیگرى که ساخته و پرداخته‌ى اذهان مادى است، مى‌آید جایگزین میشود؛ همچنان که در آن مواردى که این خلأها محسوس شد و وجود داشت، این اتفاق افتاد.
این علوم انسانى‌اى که امروز رائج است، محتواهائى دارد که ماهیتاً معارض و مخالف با حرکت اسلامى و نظام اسلامى است؛ متکى بر جهان‌بینى دیگرى است؛ حرف دیگرى دارد، هدف دیگرى دارد. وقتى اینها رائج شد، مدیران بر اساس آنها تربیت میشوند؛ همین مدیران مى‌آیند در رأس دانشگاه، در رأس اقتصاد کشور، در رأس مسائل سیاسى داخلى، خارجى، امنیت، غیره و غیره قرار میگیرند." امام خامنه ای دردیدار طلاب درسال 89 درشهر مقدس قم. و آگاهانه یا غافلانه ابزار جریان اهداف نسبی دشمنان در جامعه میشوند. غفلت بسیاری از مؤمنین نسبت به مشارکت در توسعه قدرت نظام در تمامی ابعاد باعث شده محصلین غربگرا بخشی از مصادر را در اختیار گیرند و به عنوان نمونه اقتصاد پول محور را حاکم نمایند. انتقاد صرف برخی افراد در به کارگیری این کارشناسان در بدنه نظام مشکل را حل نمیکند، مهم پیدا نمودن و تولید اطلاعات و نیروهای تخصصی جایگزین است، این است که بر گسترش حضور مبتکرانه و فعال مؤمنیین حقیقی تأکید میشود. با تولید اطلاعات و نیروهای جایگزین به زمینه‌های اجتماعی جایگزینی قدرت اجتماعی در عرصه‌های مختلف فراهم میگردد. ما الان در حال اضطرار میباشیم، اقتصاد پول محور نیز به دلیل اضطرار است، اگر همت جمعی اتفاق بیفتد و مدل جایگزین تولید شود، امکان خروج از این وضعیت میباشد. بله اسلم کامل است اما این بدان معنا نیست که همه ابعاد آن مخصوصا ابعاد حکومتی توسط همه قانونگذارن و مجریان و عامه مردم درک شده و فقط مشکل اجرائی است، خیر درک دین در موضع حکومتی و مدیریت همه شؤون و تطبیق بر شرائط پیچده مدیریت موجود و تحول در نحوه اداره به سادگی ممکن نیست، مخصوصا که مرتبا روشها و سیستمها تحت تأثیر تولیدات و نظام سازی غرب متحول میگردد، مثل دولت الکترونیک، البته نباید وحشت کرد، امداد الهی تا به حال بوده در ادامه نیز با توکل خواهد بود(انشاءالله). در هر صورت ما در دوران گذار میباشم و دستآوردهای زیادی داشته؛ اما با چالشهای عظیمی در داخل و خارج و جهان اسلام موجه هستیم، مثلا اگر روزی درخواستها نسبت به تشکیل امة اسلامی جدی شود، ما چگونه میخواهیم ابعاد آن را با مشارکت دیگر ملل مدیریت نماییم؟ یکی از دلایلی که موجب شده در بخشهای از نظام و مدیریت مخصوصا مدیریت اجرائی کارشناسان خاصی به کار گرفته شوند،
چگونگی اجمالی
معمولا سؤال میشود: چگونه، پاسخ اجمالی این است که: حرکت از صفر نیست، ما نمیخواهیم نظام سازی را از صفر شروع نماییم، ما دارای نظام با نقاط قوت و ضعف کلان و ساختارهای ابتکاری مثل بسیج، سپاه، شبکه امامان جمعه و نمایندگان ولی‌فقیه در نهادهای مختلف و... میباشیم، چگونگی مدیریت کلان این نظام را اجمالا و به میزان توان باید شناخت، و برای تقویت نقاط قوت و کاهش نقاط ضعف راه‌حلهای ابتکاری اجمالی ارائه داد و مرتبا به سمت تبیین رفت. مهم در اولین گام شکوفایی استعدادهای درونی و حرکت است، با نشستن نقاط قوت و ضعف شناسایی نمیشود، استعدادهایی فردی و اجتماعی زیادی در جامعه صرف امور خرد میشود، درحالی که مشکلات و چالشهای بزرگ و کلان در جامعه و نیازهای زیادی در کشورهای تازه انقلاب کرده برای مدیریت کلان و تأسیس ساختارها و... مشاهده میشود. باید هرکس در هرجایی قرار دارد، با چارچوبهای اجمالی که در ذهن دارد سعی در شناخت و نوآفرینی داشته باشد ، و آسیب شناسیها را پیچیده و راه‌حل ابتکاری نماید، روشن است، یک یا چند نفر نمیتوانند تحول آفرین باشند، ولی گسترش روحیه ابتکار و تعامل فضای تحولات را مهیا میکند. روشن است در این مقال نمیتوان روش جامع داد، خیر، مدل همین کار هم نیاز به تأمل و تولید دارد، مهم در اینجا تحریک و فعال نمودن استعدادها میباشد، تا مشارکت توسعه یابد و افراد خود را مسئول بدانند، آنچه مهم است، احساس مسؤلیت و ابتکارهای اجمالی در چارچوبهای اجمالی است. باید با اجمالها حرکت نمود و در مسیر حرکت مرتب به سمت تفصیل و تبیین و اصلاح و تکمیل رفت، اگر ما میخواستیم از اول تمام مراحل و ریزه‌کاریهای حرکت انقلاب و نظام را به صورت نظری روشن نماییم، هرگز انقلاب اتفاق نمی‌افتاد، آنچه اول اتفاق افتاده اراده انقلاب بوده و حرکت به سمت اهداف، اما اینکه سازکارها دقیقا چیست در مسیر حرکت ظرفیتها، آسیبها، نقاط قوت و ضعف شناسایی، شده و میشود. اگر حرکت اتفاق نمی‌افتاد معلوم نبود ما روی چه چیزهای دقیقا باید فکر نماییم، حرکت فضای فکر نمودن را مهیا نمود، مشکلی که طایفه‌ای از ما در مسائل کلان دارند این است که گمان میکنند باید تمامی ابعاد یک کار روشن باشد(باصطلاح حجیت در تمام زویا تمام شود) تا حرکت صورت گیرد، همین امر باعث زمین‌گیر شدن عده‌ای در امر نظام سازی و دخالت در اداره و سیاست شده است. اصلا فهم تمامی ابعاد یک سیستم عظیم اجتماعی در بدو شروع و حتی حرکت تکاملی‌اش ممکن نیست، لذا شناخت، حرکت، ساختار همه اجمالی و قابلیت تکامل دارد، با اجمالها باید حرکت کرد، در مسیر حرکت بسیاری از ابعاد تبیین میشود، درست مثل یک مقاله‌ای که انسان میخواهد بنویسد، در ابتدا شِمای اجمالی از بحث در نظر انسان است، قلم که حرکت کرد، مرتب زوایای جدیدی نگاشته میشود که شاید از قبل در ذهن نویسنده نبوده است، بلکه اراده و جزمیت در اثبات ادعا باعث تولید استدلالها و برهانهای جدید میشود، به تکنولوژیهای امروزی نگاه کنید اینگونه نبوده که افرادی دقیقا همه ابعاد آنها را در ذهن نقاشی کرده بعد بسازند، خیر بسیاری از کشفیات و تولیدات در جریان حرکت و آزمون و خطا بدست آمده است. نظام سازی ابعاد زیادی دارد که از یک طرف نیازمند مباحث نظری است و از طرف دیگر نیازمند عملیاتی شدن است، هرگز عمل را نمیتوان بر اتمام پروژهای فکری متوقف نمود، یکی از دلایلی که موجب شده در بخشهای از نظام و مدیریت مخصوصا مدیریت اجرائی کارشناسان که با معلومات غربی رشد یافته‌اند، به کار گرفته شوند این است که آنها عملگرا میباشند و نوآفرینی دارند، ولو با تقلید از غرب میباشد، ولی به هر جهت اداره زندگی و معیشت مردم تعطیل نمیشود، روشن است، این نحو این اداره سودها و زیانها و آسیبهای هم در دوران گذار دارد، ولی چاره‌ای نیست، باید اساس نظام حفظ شود ولو به تعبییر امام راحل (بخشی از) محتوا غربی است، ما اضطرار داریم، باید صبر نمود تا مؤمنین رشد نمایند تا بتوانند همه ابعاد جامعه را بر اساس مبانی دینی اداره نمایند، یکی از لوازم این امر ارتقاء معرفت دینی است. تا مؤمنین به شکل فرگیر درگیر این امر نشوند، نمیتوانند مشکلات و البته مزایای عظیم نظام سازی را متوجه شوند، بخشهای از مباحث نظری نظام سازی توسط امام راحل و مقام معظم رهبری اجمالا تبیین شده است، مثل محوریت ولی‌فقیه در نظام، مدیریت کلان رهبری، مردم سالاری دینی، تکامل و رشد اجتماعی، نگاه حکومتی و سیستمی به دین و معارف دینی، فقه سیاسی، مباحث توسعه دینی، رابطه حوزه و دانشگاه و... مباحث مربوط به نظام سازی است، تفکر پیرامون تبیین این اجمالها و ابعاد نظام موضوعات، نظام سازی و تبیین روابط موضوعات با هم و همچنین ملزومات عملیاتی نمودن به عهده دیگران است. دقت نمایید دوباره این امر را آنقدر بزرگ نشود که حرکت نمود، خیر باید توانایها را در حد خود به کار گرفت، همین امر زمینه پیدایش ظرفیتهای جدید در خود و دیگران میشود. حرکت از اجمال به تبیین است، مسلم افراد و گروههای جدید در روند تکامل با ظرفیتهای بالاتر پیدا میشوند و مسیر را ادامه میدهند. امام راحل با حرکت خود نظام اسلامی تأسیس نمودند و امام خامنه‌ای در تکمیل و اداره و پیش برد همه جانبه آن تلاش نموده و مینمایند، اما این تمام نیست، باید تمام ابعاد روشن و عملیاتی شود، نظام سازی مستمرا باید در تمامی ابعاد ادامه یابد معظم‌له در این باره میفرمایند:
نظام‌سازى - که گفتیم امام بزرگوار ما بر اساس مبانى فقهى، نظام‌سازى کرد - یک امر دفعى و یکباره نیست؛ معنایش این نیست که ما یک نظامى را بر اساس فقه کشف کردیم و استدلال کردیم و این را گذاشتیم وسط، و این تمام شد؛ نه، اینجورى نیست. نظام‌سازى یک امر جارى است؛ روزبه‌روز بایستى تکمیل شود، تتمیم شود. ممکن است یک جائى اشتباه کرده باشیم اما مهم این است که ما بر اساس این اشتباه، خودمان را تصحیح کنیم، خودمان را اصلاح کنیم؛ این جزو متمم نظام‌سازى است. نه اینکه گذشته را خراب کنیم. اینکه ما میگوئیم نظام‌سازى جریان دارد، معنایش این نیست که هرچه را ساختیم و بنا کردیم، خراب کنیم؛ قانون اساسى‌مان را خراب کنیم، نظام حکومتى و دولتى‌مان را ضایع کنیم؛ نه، آنچه را که ساختیم، حفظ کنیم، نواقصش را برطرف کنیم، آن را تکمیل کنیم. این کار، یک کار لازمى است.
مسائل جدیدى وجود دارد. در زمینه‌ى اقتصاد، مسائل تازه‌اى وجود دارد. مثلاً ما بانکدارى اسلامى را به وجود آورده‌ایم. امروز مسائل تازه‌اى در زمینه‌ى پول و بانکدارى وجود دارد؛ اینها را بایستى حل کرد؛ باید اینها را در بانکدارى اسلامى - بانکدارى بدون ربا - دید. کى باید اینها را انجام بدهد؟ فقه متکفل این چیزهاست. بیانات امام خامنه ای دردیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری-1390
برخی گمان میکنند در فضای نظری صرف میتوان تمام ابعاد و ملزومات یک امر مثل تأسیس، تغییر و تکامل یک نظام را طراحی و تولید نمود، در حالی که تا قبل از تأسیس حکومت اسلامی، آن اندازه که امکان تأمل بود انجام شد و منجر به تأسیس نظام اسلامی توسط امام راحل شد، دقت نماییم، حرکت امام راحل هم از صفر نبود، امام با مطالعه حرکتهای سده اخیر نقاط قوت و ضعف را شناسایی نمودند و مردم را به میدان کشیدند. اصلی‌ترین تئوری امام راحل تئوری ولایت مطلقه فقیه بود، امام راحل و مقام معظم رهبری به مناسبتهای مختلف ابعادی مربوط به نظام سازی را مطرح و تکمیل نمودند و سعی در ارتقاء تئوریهای اداره نمودند، منتهی این تمام نیست، ابعاد نظری و عملی زیادی وجود دارد که نیاز به کار و تلاش دارد مقام معظم رهبری میفرمایند:
در زمینه‌هاى گوناگون، امروز نیاز وجود دارد؛ هم براى نظام اسلامى، هم در سطح کشور، هم در سطح جهان. تبیین معرفت‌شناسى اسلام، تفکر اقتصادى و سیاسى اسلام، مفاهیم فقهى و حقوقى‌اى که پایه‌هاى آن تفکر اقتصادى و سیاسى را تشکیل میدهد، نظام تعلیم و تربیت، مفاهیم اخلاقى و معنوى، غیره، غیره، همه‌ى اینها باید دقیق، علمى، قانع کننده و ناظر به اندیشه‌هاى رائج جهان آماده و فراهم شود؛ این کار حوزه‌هاست. با اجتهاد، این کار عملى است. اگر ما این کار را نکنیم، به دست خودمان کمک کرده‌ایم به حذف دین از صحنه‌ى زندگى بشر؛ به دست خودمان کمک کرده‌ایم به انزواى روحانیت. این، معنى تحول است. این حرکت نوبه‌نوى اجتهادى، اساس تحول است.
بزرگان حوزه، مراجع تقلید، اندیشمندان، دانشمندان و فضلا باید دامنها را به کمر بزنند، همت کنند، این تحول را برنامه‌ریزى کنند، هدایت کنند، مدیریت کنند. بنابراین معناى اساسى تحول این است: حرکت نوبه‌نوى محتوائى. امام خامنه ای دردیدار طلاب درسال 89 درشهر مقدس قم:بیانات امام خامنه ای دردیدار
نیازهای زیادی در نظام سازی مطرح است که مقام معظم رهبری از ما خواسته‌اند به آنها پاسخ گوییم. اگر نظام اسلامی نبود ما نمی‌دانستیم روی چه چیزی فکر کنیم، الحمدلله نظام اسلامی در معرض دید ماست و بهترین فرصت برای تأمل روی آن است، ببینید امروزه که تکنولوژیهای پیچیده وارد عرصه زندگی شده، مرتب روی آنها تأمل میشود و سعی در ارتقاء آن میشود، نظام عملکرد دارد، این عملکرد را باید مطالعه نموده و قاعده‌مند نموده و تعریف نماییم، منتهی تعریف اجمالی و به میزان مقدور تا در بن‌بست قرار نگیریم، و متناسب کارائی را بالا ببریم تا مسیر آینده باز شود، مسلم در این مسیر باید ضریب خطا را بپذیریم تا فضای نقد و تکامل دائمی فراهم شود.
دقت نمایید فکر و حرکت در خلاء ممکن نیست، باید شرایط مهیا شود تا تأمل انجام گیرد، مسلم اگر حرکتها و جنبشهای سده اخیر نبود ممکن نبود به این مرحله برسیم، با مطالعه تجربیات و اشتباهات ما به اینجا رسیدیم. برخی میگویند کاش اول مدل اداره انقلاب و حکومت تولید میشد بعد انقلاب میشد. در حالی که اصلا قبل از انقلاب امکان بسیج نیروی انسان برای فکر کردن روی تمامی ابعاد اداره ممکن نبود. باید چیزی باشد تا با تفکر آن را ارتقاء داد. علاوه همه امور با فکر تمام نمیشود، خیلی از امر با تجربه و آزمودن به دست می‌آید. مهارت و تخصص در اداره فقط در فضای نظری تمام نمیشود. اینگونه نیست که دستور داده و اجراء شود، اجراء ملزومات زیادی دارد از جمله همراهی مردم و مسؤلین و ظرفیت تحمل‌پذیری اجتماعی، بدون ارتقاء فرهنگ عمومی، قدرت جریان احکام در اداره وجود نیست. نفس اراده بر یاری نائب عام امام زمان(عج) امام خامنه‌ای باعث امداد و نوآوری می شود(انشاءالله). طبیعی است ما معصوم نمیباشیم و حتما ضریب خطا در حرکت را میپذیریم، لذا باید به هم کمک نماییم، تا این حرکت مستمرا جلو رود. البته مثل حقیری ظرفیتی بسیار محدود دارد، دیگران با تأمل و نگاه انتقادی از سر دلسوزی در مباحثی که در برخی موضوعات نظام سازی از جمله مدیریت کلان مطرح نمودیم، میتوانند بسیاری از مباحث را ارتقاء دهند، منتهی نباید بی‌تفاوت رد شد، اگر میدانیم این مباحث مورد نیاز است مشارکت را با نظر، استناد به کلمات امام راحل و امام خامنه‌ای و انتقاد به تحلیلهای مطرح شده، گسترش دهیم(انشاءالله).
1390/10/6
کلمات کلیدی :
» نظر